Het woord is afkomstig van het Turkse ‘quzzaq’ wat avonturier of vrijeman betekent. Er hangt een waas van romantiek om deze stoere krijgers, die kunnen paardrijden als de beste. Ze leefden vrij geïsoleerd in het zuidelijke steppegebied van Oost-Europa, Oekraïne en het Aziatische deel van Rusland. Door hun leven in de middle of nowhere hebben zij een eigen cultuur en traditie ontwikkeld die zich uitte in een bepaalde levenswijze, eigen liederen, kleding, etc.

Vernoemd naar hun leefgebied bestonden er Don-kozakken (Donrivier), Oeral-kozakken (Oeralrivier), Siberische kozakken, Astrachan kozakken en nog zo’n tien leefgemeenschappen. Ze leefden in stanitsa (kozakkendorpen). Het was een echte mannenwereld.

In bepaalde kozakkenbolwerken mochten vrouwen zelfs niet komen. Vrouwen waren wel actief in de landbouw, veeteelt en visserij, want er moest ten slotte wel gegeten worden. In veel streken waar gelovige kozakken woonden, werd overigens geen melk, boter en eieren en soms zelfs geen vis gegeten.  Hun netheid was opvallend.

Ook met het meubilair en het koken namen de kozakken grote properheid in acht. Hun gastvrijheid was en is groot, maar dat is in heel Rusland en Oekraïne het geval.

De kozakken zijn altijd trouw geweest aan de tsaar. In het verlengde van die gezagsgetrouwheid van de kozakken aan de tsaar ligt de onvoorwaardelijke trouw aan de Orthodoxe kerk. De kozakken waren diep godsdienstig. Veel kerken in kozakkenregio’s waren toegewijd aan de heiligen krijgers St. 
George en Alexander Nevski. De meerderheid van de kozakken beleden het orthodoxe geloof, maar in latere kozakkeneenheden kwamen ook boeddhisten en moslims voor. Als in de kerk het evangelie werd gelezen, trokkende kozakken hun sabel halfweg uit de schede, als blijk van bereidheid om land en kerk zowel met woord als met daad te verdedigen. Naast de vele volksliederen zongen de Kozakken, gezien hun religieuze achtergrond, ook veel liturgische gezangen. 

Muziek

Er bestaan duizenden kozakkenliederen, die lang niet allemaal op papier staan. Tijdens het dagelijkse werk werd gezongen. De donkere en koude avonden werden gedood met muziek. De tekst werd vaak verzonnen, als ook een melodie. Via overlevering kregen de liederen een plaats in de cultuur: boerenliederen, zeemansliederen, liefdesliedjes, jacht- en roversliedjes, krijgsliederen, feestliederen en gezangen. Als instrumenten die nog steeds worden gebruikt, kunnen worden genoemd de goesli (citer), domra, balalaika en bandoera (tokkelluiten), sopèl en dvodensjtsjivka (fluiten), doeda (doedelzak), soerna (hobo), sjaleika (klarinet), rosjok(trompet) en de bajan (Russische accordeon). Dirigent Arkadi Gankin van het Alphens Kozakkenkoor is een professionele bespeler van de bajan.

Het kozakkendom en de orthodoxe kerk zijn niet te scheiden van elkaar. De volksgebruiken van de kozakken zijn nauw verweven met de kerkelijke riten. Als kozak geboren verwerf je roem in je nageslacht én het hemelrijk. Vanzelfsprekend werd door die verbondenheid met de kerk de muzikale cultuur van de kozakken beïnvloed. De liefde voor het zingen en dan vooral in een koor is eigen aan de kozakken.

Al op jonge leeftijd werd de kozak gestimuleerd om in een koor te zingen. Het wekt dan ook geen verwondering dat ook bij de eenvoudige kozakken de cultuur van de koorzang hoog ontwikkeld was. Als gevolg van de rol van de kozakken in de revolutie van 1917 werden kozakken uitgeroeid of werden ze gedeporteerd. Maar de kozakkengeest, de tradities en vooral hun muziek bleken niet uit te roeien. De kozakkenliederen zijn een van de meest belangrijke elementen van hun etnische identiteit. Er zijn natuurlijk de nodige verschillen van stijl. De liederen van de Don-kozakken zijn hoofdzakelijk melodieuze koorliederen. De bassen hebben altijd een belangrijke rol. Bij de vertolking van een kozakkenlied moet men een mooie, diepe bas kunnen horen.

01

Het meest typische in de kozakkenmuziek is de zogenaamde ‘Schotse’ toonladder, uitgevoerd op slechts de zwarte toetsen van de piano. Waar het oor gewend is aan de harmonische combinatie van de klassieke muzikale toonladder (met acht noten) geeft dit vijftonige systeem de melodie een aparte kleur. Deze koormuziek is vanwege de unieke, prachtige klanken over de hele wereld populair. Vanuit Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne komt menig professioneel koor op tournee naar Europa. In de Europese landen zelf en ook in ons land bestaan vele koren die zich specialiseren in byzantijns-liturgische koormuziek en kozakkenliederen.

Het Alphens Kozakkenkoor is enthousiast begonnen om op eigen wijze onder muzikale leiding van Arkadi Gankin een bijdrage te leveren aan de korencultuur van Alphen aan den Rijn en wijde omgeving.

Kozakken in huidige tijd

De kozakken hebben tijdens de opkomst van het rode bewind van Lenin de zijde van de tsaar en dus van de Witten gekozen. De communisten wonnen, de tsarenfamilie werd uitgemoord en de kozakkencultuur kwam onder zwaar vuur te liggen. Tijdens het Sovjettijdperk is het aantal kozakken van naar schatting 11 miljoen verminderd naar 140.000. Toen de perestroïka opbloeide, was het Boris Jeltsin die de kozakken in 1992 rehabiliteerde. In het Rusland van vandaag krijgen de Kozakken de ruimte om aan een zekere mate van nieuwe onafhankelijkheid invulling te geven en ze werken hard om hiervoor een financiële basis te leggen.

Rostovkozakken

Kozakken in het huidige Rostov

Nu ook Alphense kozakken

En nu zijn er dus ook, sedert mei 2007, Alphense kozakken: het Alphens Kozakkenkoor. Het koor werd mede opgericht door de eerste voorzitter, de in 2014 overleden Bas de Wit. Ook hier een mannengebeuren onder leiding van de Wit-Russische dirigent Arkadi Gankin. Het koor telt inmiddels 27 leden. Regelmatig worden uitvoeringen en concerten gegeven. Het repertoire varieert van byzantijns-liturgische muziek tot kozakkenliederen. Het koor zingt uitsluitend in het Russisch en Oekraiens.

Bent u geinteresseerd in een optreden van het Alphens Kozakkenkoor neem dan contact op via het Contactformulier.

Voor dit artikel is gebruikt gemaakt van verschillende internetbronnen.